Từ năm 2014 đến nay, nông dân ở các ấp, xã Phú Hữu, huyện Long Phú chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa kém hiệu quả khoảng 50ha (bình quân mỗi năm chuyển đổi từ 04 – 05ha) các mô hình chuyển đổi trên đất lúa mang lại hiệu quả kinh tế cao, lợi nhuận cao từ 05 lần trở lên so với canh tác lúa. Gia đình ông Nguyễn Văn Thuận, ở ấp Phú Thứ, xã Phú Hữu, huyện Long Phú, có gần 0,5ha đất trồng lúa 02 vụ/năm. Nhận thấy trồng màu mang lại hiệu quả cao, trong những năm qua, ông chuyển sang luân canh 02 vụ màu, 01 vụ lúa, lợi nhuận trồng màu đạt từ 40 – 50 triệu đồng/vụ. Khổ qua, dưa leo, bầu sao và sau vụ lúa Đông Xuân ông trồng bắp (do sợ mùa nắng nóng, khô hạn, xâm nhập mặn, gây thiệt hại cho mùa màng). Ông Nguyễn Văn Thuận nói: Ở đây chúng tôi thường sản xuất 01 vụ lúa và 02 vụ màu trong năm; màu chúng tôi thường trồng là khổ qua, dưa leo, bầu sao, có khi trồng bắp (thường là xuống giống màu đón Tết), rồi trồng bắp để cải tạo đất và thích ứng với biến đổi khí hậu, thường mùa khô hạn, trồng bắp bán trái cho thương lái, lấy thân và lá bắp dùng để cho bò ăn (vỗ béo bò, vẫn có thu nhập trong mấy tháng nhàn rỗi). Ông Nguyễn Văn Thuận còn cho hay: Khổ qua là loài cây trồng được quanh năm, tuy nhiên thích hợp nhất là vào vụ Đông xuân và vụ Hè thu; nếu trồng trong mùa mưa thì áp dụng màng phủ nông nghiệp sẽ cho năng suất cao. Sau khi lên liếp, phơi đất từ 5 – 7 ngày, tiến hành căn màng phủ theo chiều dài của luống, rồi đục lỗ để gieo hạt. Giai đoạn sinh trưởng của cây khổ qua, từ khi xuống giống cho đến thu hoạch khoảng 45 - 50 ngày. Nếu được chăm sóc tốt, cây khổ qua có thể cho trái kéo dài hơn tháng. Cây khổ qua rất thích nghi với vùng đất Phú Thứ này, cây ít sâu bệnh, tỷ lệ đậu trái cao, không nặng công chăm sóc. Với diện tích gần 0,5ha, và chỉ cách nhau 02 ngày thì thu hoạch 01 lần, mỗi lần cho năng suất từ 800 – 1.000kg, thương lái đến mua tại rẫy với giá từ 8.000 – 10.000 đồng/kg, bình quân mỗi vụ gia đình còn lời từ 40 – 50 triệu đồng.
Chú thích ảnh: Mô hình luân canh màu trên đất lúa của nông dân ấp Phú Thứ.
Sau khi thu hoạch khổ qua xong, bà con nông dân tranh thủ thời gian làm vệ sinh liếp vườn, rồi tận dụng giàn khổ qua có sẵn, bà con tiếp tục xuống trồng dưa leo, hoặc bầu sao, sau đó đến vụ sản xuất lúa, … tùy điều kiện thời tiết, mùa màng và kế hoạch sản xuất của gia đình cũng như nhu cầu của thị trường. Giáp ranh với diện tích trồng khổ qua của ông Nguyễn Văn Thuận là diện tích trồng bầu sao của ông Nguyễn Văn Hòa, ông Hòa phát triển mô hình trồng bầu sao trên nền đất ruộng đã nhiều năm nay và được bà con địa phương thường tìm đến học hỏi, nhân rộng mô hình, bởi cách làm này phù hợp với nông dân ít đất sản xuất, vốn đầu tư không lớn, nhẹ công chăm sóc, năng suất cao, thu nhập khá và dễ tiêu thụ. Theo kinh nghiệm gần 10 năm của ông Hòa: Giống bầu sao trái ngắn, cho năng suất mỗi vụ (hơn 3 tháng) có thể đạt 4 – 5 tấn trái/công. Ông Hòa chia sẻ: “Trồng bầu sao trái ngắn tuy giá bán không cao bằng bầu trái dài, nhưng bù lại năng suất cao và dễ tiêu thụ, vì trái bầu có trọng lượng vừa phải, những ngày này, giá bầu sao bán xô tại ruộng cho thương lái với giá 5.000 – 6.000 đồng/kg trở lên. Do đó, mỗi công đất trồng bầu sao nông dân có thể kiếm lời từ 5 – 10 triệu đồng/vụ. Nếu so với sản xuất lúa, trồng bầu sao cho thu nhập cao gấp 2 – 3 lần. Tuy nhiên, trồng bầu đòi hỏi nông dân phải vững kỹ thuật và hơi tốn công thu hoạch”. Cũng từ kinh nghiệm của ông Hòa, trước đây với hơn 0,4ha đất canh tác 02 vụ lúa/năm, nhưng hiệu quả kinh tế mang lại không cao. Canh tác lúa mỗi vụ lợi nhuận đạt từ 1,5 – 02 triệu đồng/công, khi chuyển sang luân canh 01 vụ lúa 02 vụ màu, không chỉ gia tăng năng suất và hiệu quả kinh tế, còn thích ứng với biến đổi khí hậu, quan trọng lợi nhuận gấp 2 – 3 lần, có vụ tăng gấp 5 lần so với trồng lúa.
Theo ông Võ Quốc Khanh, Chủ tịch Hội Nông dân xã Phú Hữu cho biết: “Toàn xã có gần 150ha diện tích màu, trong đó, có gần 50ha màu xuống chân ruộng (màu luân canh lúa) tập trung nhiều nhất ở hai ấp: Phú Thứ và Phú Trường, lợi nhuận mang lại đạt từ 100 – 150 triệu đồng/ha/vụ. Đạt được kết quả đó, trong những năm qua địa phương tích cực thực hiện chủ trương của tỉnh, huyện, tập trung chỉ đạo chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa, nhằm tổ chức lại sản xuất nông nghiệp của từng khu vực để khai thác tiềm năng và lợi thế hướng đa dạng hóa cây trồng, hình thành hàng hóa sản xuất tập trung hướng đến nâng cao giá trị gia tăng và phát triển nông nghiệp bền vững. Theo kế hoạch, thời gian tới, xã quy hoạch mở rộng diện tích trồng màu trên đất ruộng kém hiệu quả, và luân canh lúa – màu, nhằm phát triển sản xuất bền vững, nâng cao thu nhập trên cùng đơn vị diện tích canh tác, thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng chất, và giữ vững các tiêu chí nông thôn mới nâng cao”.
Thực tế cho thấy, việc chuyển đổi cây trồng trên đất lúa không chỉ mở rộng qua các năm, còn làm đa dạng hóa sản phẩm, công thức luân canh, phương thức sản xuất phục vụ mục tiêu tái cơ cấu đã góp phần tăng giá trị nông sản, tăng hiệu quả kinh tế, tăng thu nhập trên cùng đơn vị diện tích, từng bước thay đổi tư duy sản xuất truyền thống, góp phần nâng cao đời sống của người dân nông thôn.
Bài và ảnh: Sóc Ca.